گياهشناسي:
شاهي گياهي يكساله با نام علمى Lepidium sativum كه به خانواده چليپائيان (Crucifereae) تعلق دارد. بوته اش به ارتفاع حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتي متر است. منشأ آن به منطقه وسيعي از مصر تا تبت نسبت داده شده و سابقه كشت آن به ۲۰۰۰ سال پيش مي رسد. برگ و ساقه آن رنگ سبز روشني دارد و گلهايش صورتي روشن يا سفيد و داراي برگهاي بيضي شكل بوده و طعم آن تند و تيز و سرشار از املاح معدني K و Ca ،P ،I ،Fe و ويتامين هاي C و A است . برگهاي بدون كرك و بدون دندانه آن به مصرف تغذيه انسان مي رسد. گلهايش صورتي روشن يا سفيد ، ميوه اش بيضوي مدور به طول ۵ تا ۶ ميليمتر و به عرض ۳ تا ۴ ميليمتر و بطور محسوس بال دار است برگ و ساقه جوان آن در حالت تازه طعم تند و مطبوع شبيه بولاغ اوتي دارد. نوع خودروي آن كنار چشمه ها، برگه ها و يا جويهايي كه آب آنها تميز است مي رويد. سبزي شاهي را خيلي راحت مي توان كاشت و خيلي راحت و سريع آماده برداشت مي شود. اين گياه براي روش هيدروپونيك (رشد و نمو گياه در آب) نيز مناسب است. قسمت هاي قابل استفاده شاهي شامل ريشه ها، برگ ها و تخم شاهي مي باشد.
نيازها:
شاهى يكى از سبزى‌هائى است كه نسبت به شرايط محيطى و جنس خاك توقع چندانى ندارد. در هر نوع خاكي مي رويد و چون به رطوبت زيادي نياز دارد، زمينهاي قوي، نم دار ، رسي و و شني مناسب تر است. آبياري در اين سبزي به صورت مداوم و روزانه انجام ميگيرد و خاك كرت هيچگاه نبايد خشك شود . محصول را برگ برگ و نو به نو مي چينند و يا اينكه گياه را كاملا قطع مي كنند . اين گياه مقاوم به سرما مي باشد.
روش كاشت:
شاهي سبزي يكساله است كه زمان كاشت آن فصل بهار و پائيز است. شاهي در خاك مرطوب، غني، داراي زهكشي خوب يا در كمپوست خوب پوسيده شده رشد بهتري خواهد داشت. تركيبي از (كوكوپيت + پيت ماس).براي تقويت خاك، به آن كود ريز مغذي و يا حيواني اضافه كنيد. هرچه نور خورشيد بيشتر باشد احتمال قارچ روي برگ ها كمتر است. اين گياه در طول دوره‌هاي خشك و بدون باران بايد مرطوب نگاه داشته شود.سعي كنيد از آبپاشي روي برگا خودداري كنيد. بذر شاهي در عمق نيم سانتي متري خاك بصورت دست‌پاش يا رديفي كاشته مي‌شود. آنها را به مقدار انبوه و كنار هم بپاشيد و خاك كمي رويشان بريزيد. و خاك را تا سبز شدن بذرها مرطوب نگه داريد. به دليل آن كه دوره رشد شاهي كوتاه و در حدود ۳۰ تا ۴۰ روز است، در طول فصل مي‌توان چند نوبت اقدام به كشت آن كرد. مي‌توانيد هشت هفته قبل از پايان سرما و يخبندان، بذرها را داخل يك گلدان كاشته و در منزل نگهداري كنيد و پس از پايان فصل سرما و يخبندان آن را به بيرون منتقل كنيد.
افزايش:
بذر شاهي را به دليل ريز بودن با ماسه بادي مخلوط كرده و در مناطق معتدل ، اواخر زمستان و اوايل بهار در كرتهايي كه از قبل با خاك مناسب و نيمه سبك آماده كرده اند به صورت دست پاش و خطي كاشته و سپس روي كرتهارا با كود دامي كاملا پوسيده پوشانده وآبياري مي نمايند.وقتي گياه به اندازه كافي رشد و خوب مستقر شد بايد روي هر رديف را به فواصل معين ۱۵ سانتيمتر تنك نمود . مقدار بذر مورد نياز براي ۱۰ متر مربع ، ۱۰ گرم است.
خواص درماني:
شاهي به عنوان غذا و دارو نيز مصرف مي شود. شاهي اثر ضدآسكوربوت قوي داشته، همچنين اشتها آور، مدر و تصفيه كننده خون مي باشد. مصرف دانه هاي آن به عنوان داروي خلط آور مصرف و به دليل وجود ويتامين C و E در شاهي اين گياه خاصيت آنتي اكسيداني فوق العاده جهت جلوگيري از آسيب راديكال هاي آزاد را دارد. در نتيجه يك ماده ي ضد سرطاني مي باشد. شاهي مانع از رشد سلول هاي سرطاني مي شود. برگ هاي شاهي، محرك ، ادرار آور و ضد باكتري مي باشند. اين برگ ها براي درمان بيماري اسكوربوت و بيماري هاي كبدي مفيد و به عنوان يك پماد بر روي جاهايي كه درد مي كند و يا آسيب ديده است، نيز قرار مي دهند. شاهي علاوه بر ويتامين C حاوي مقدار قابل ملاحظه اي آهن و اسيد فوليك نيز مي باشد، از اين رو براي اشخاص كم خون مفيد است. شاهي حاوي مقدار قابل ملاحظه اي ويتامين A و روغن هاى فرار است. به همين دليل براي مخاط دستگاه تنفسى و در نتيجه مبتلايان به آسم فوق العاده مفيد بوده و مانند خيلي از سبزيجات گروه چليپاييان مانند كلم، كلم بروكلي و كلم پيچ داراي گلوكوزيدها مي باشد. اين مواد، محرك فعاليت كليه ها هستند و موجب تقويت معده و كيسه صفرا بوده از اين رو مصرف شاهي به كساني كه سنگ كليه و مثانه دارند، توصيه مي شود. تخم شاهي مزه ي تند و تلخي دارد. اين ماده خاصيت چربي سوزي ، تصفيه كنندگي خون، شيرافزايي، قاعدگي آور،داشته و دارويي مناسب براي چشم درد است. تخم شاهي قواي جنسي را تقويت و تخم اين گياه براي مرض جذام، بيماري هاي پوستي، اسهال خوني ، اسهال، سوء هاضمه، بيماري هاي چشمي، اسكوربوت، آسم و سرفه مفيد است.